Minder dan niets doen: Hoe nietsdoen nog te actief kan zijn

In een tijd waarin productiviteit wordt verheerlijkt en zelfs vrije tijd vaak wordt ingevuld met ‘nuttige’ ontspanning, klinkt de uitdrukking “minder dan niets doen” misschien als een paradox — of op zijn minst als een grap. Maar het idee dat je minder dan niets kunt doen is filosofisch en psychologisch gezien eigenlijk verrassend zinvol. In dit artikel verkennen we wat het betekent om minder dan niets te doen, waarom dat soms exact is wat we nodig hebben, en hoe het verschilt van gewoon “nietsdoen”.

Wat betekent “niets doen”?

“Niets doen” suggereert een toestand van passiviteit: je bent niet aan het werk, je onderneemt niets actiefs, je bent gewoon. Misschien zit je op de bank, kijk je uit het raam of lig je in bed. Toch is zelfs dat “iets”: je bent aan het dagdromen, je denkt na, je voelt je misschien schuldig over dat je niets doet. Nietsdoen is in veel gevallen gewoon een andere vorm van zijn — maar zelden volledig leeg.

Minder dan niets doen: het afbrekende niets

Minder dan niets doen verwijst naar een situatie waarin je handelen — of gebrek daaraan — niet neutraal is, maar negatief bijdraagt. Denk bijvoorbeeld aan het uitstellen van iets belangrijks, waardoor de situatie verslechtert. Of aan het negeren van iemand die hulp nodig heeft: je doet niets, maar je aanwezigheid of afwezigheid maakt de situatie erger.

Het is een soort passieve destructiviteit. Je doet niet gewoon niets, je ondermijnt, vertraagt, ontwijkt, of veroorzaakt onbedoeld schade door je inactiviteit. Je aanwezigheid is niet neutraal — het is negatief.

Voorbeelden van “minder dan niets doen”

• In de zorg: Een verpleegkundige die zich afzijdig houdt terwijl een collega overbelast raakt. Ze doet niets, maar haar nalatigheid maakt het erger.

• In relaties: Je zegt niets tegen een vriend in nood. Geen woorden, geen gebaren — en je stilte wordt als afwijzing ervaren.

• In de politiek: Leiders die bij crises niets doen. Ze nemen geen foute besluiten, maar hun stilzwijgen en passiviteit versterken de ramp.

In al deze gevallen is nietsdoen niet genoeg — het wordt minder dan niets omdat het leidt tot verval, afstand of verwaarlozing.

Waarom is dit belangrijk?

Het besef dat er zoiets bestaat als minder dan niets doen herinnert ons eraan dat inactiviteit niet altijd onschuldig is. Soms vereist de wereld een kleine handeling, een woord, een blik — en het ontbreken daarvan is zelf een vorm van daad. Geen keuze maken is ook een keuze, en vaak een die gevolgen heeft.

Hoe voorkom je “minder dan niets”?

• Wees bewust van je passiviteit: Vraag jezelf af of je in actie moet komen — al is het maar een klein gebaar.

• Onderschat de kracht van aanwezigheid niet: Soms is simpelweg er zijn al genoeg om iets positiefs bij te dragen.

• Denk na over nalatigheid: Niet alle fouten zijn actief; sommige ontstaan uit wat we nalaten te doen.

Tot slot

Minder dan niets doen is geen filosofische grap, maar een reëel sociaal en moreel fenomeen. Het herinnert ons eraan dat we niet alleen verantwoordelijk zijn voor wat we doen, maar ook voor wat we niet doen — en wat dat teweegbrengt. In een wereld vol actie is het goed om soms stil te staan. Maar als die stilte verandert in afwezigheid, in onverschilligheid, in niets waar iets nodig was — dan doe je minder dan niets. En dat is soms erger dan fout handelen.

• Ingangsdatum: 1 juli 2023 (oorspronkelijke afspraken uit 2013 vernieuwd)
• Betrokken partijen: 
  • De volgende hypotheekverstrekkers hebben zich aan de Schakel!-afspraken verbonden: ABN AMRO, Achmea, Aegon, Argenta, De Volksbank (ASN Bank, BLG Wonen, Regiobank en SNS), ING, MUNT Hypotheken, NIBC, Obvion, Rabobank, Vista en NHG
  • Nationale Nederlanden blijft betrokken, ondertekening van de overeenkomst volgt
• Soort convenant: samenwerkingsafspraak